Na de Duitse inval in mei 1940 blijft de Belgische magistratuur in functie, zoals door de vooroorlogse regering was voorzien. Ze is de enige overgebleven staatsmacht en neemt haar taak heel serieus. De Duitse autoriteiten proberen de rechterlijke macht in functie van het bezettingsbestuur te stellen, maar dat lukt niet goed. Ondanks pogingen van de bezetter en Nieuwe Ordepartijen om collaborateurs te laten benoemen blijft de magistratuur een bolwerk van de conservatieve elite.
Aanhangers van de collaboratiepartijen beschouwen de magistratuur daarom als een verwerpelijk overblijfsel van de vooroorlogse gevestigde orde. Wanneer verzetsgroepen steeds vaker aanslagen plegen tegen collaborateurs en de Belgische justitie de daders vrijwel nooit vindt, menen veel aanhangers van de Nieuwe Orde dat de magistratuur moreel medeverantwoordelijk is voor het geweld.
Veel magistraten kiezen aan het begin van de bezetting voor een politiek van het minste kwaad.Dat betekent dat ze willen samenwerken met de bezetter om de invloed van hardliners in de collaboratie te beperken. Daarvoor moet de rechterlijke macht wel toegevingen doen aan de Duitsers.
Naarmate de bezetting vordert, wordt de positie van de magistratuur steeds moeilijker. Ze komt steeds vaker in botsing met de Duitse autoriteiten, onder andere als de onafhankelijke werking van justitie in gevaar komt. Terugdenkend aan de Eerste Wereldoorlog, toen de magistratuur na jaren van toegevingen een statement maakte door in staking te gaan, weten de magistraten dat ze over een zekere machtspositie beschikken. Bij gebrek aan voldoende mankracht is het bezettingsbestuur namelijk van hen afhankelijk om de openbare orde te bewaren.
Sommige conflicten worden nooit definitief beslecht en blijven als het ware in de lucht hangen. De Duitse autoriteiten proberen de magistraten te intimideren door dwarsliggers te ontslaan en gijzelaars aan te houden. Sommige magistraten zijn actief in het verzet en worden daarom door de bezettingsmacht opgepakt. Vooral de inlichtingendiensten zijn populair bij magistraten.
Uiteindelijk blijft de rechterlijke macht – weliswaar mede door het sluiten van compromissen met de bezetter – haar eigen koers varen. De magistraten doen dat niet alleen uit vaderlandsliefde, maar ook om hun eigen machtspositie na de bevrijding alvast veilig te stellen.
Gotovitch, José. Note Relative à La Magistrature Sous l’occupation. Notes de Travail 5. Bruxelles: Centre de recherches et d’Etudes Historiques de la seconde guerre mondiale, 1972.
Hendrick, Aude, and Françoise Muller. “La Magistrature Belge de 1830 à Nos Jours.” In Tweehonderd Jaar Justitie. Historische Encyclopedie van de Belgische Justitie. Deux Siècles de Justice. Encyclopédie Historique de La Justice Belge, edited by Margo de Koster, Dirk Heirbaut, and Xavier Rousseaux. Brugge: Die Keure, 2015.
Louveaux, Charles. “La Magistrature Dans La Tourmente Des Années 1940-1944.” Revue Du Droit Pénal et de Criminologie, no. 61 (1981): 620–65.
Koster, Margo de, Dirk Heirbaut, and Xavier Rousseaux. Tweehonderd Jaar Justitie. Historische Encyclopedie van de Belgische Justitie, Deux Siècles de Justice Belge. Encyclopédie Historique de La Justice Belge. Brugge: Die Keure, 2015.
