België in oorlog / Artikels

Politiek van het minste kwaad

Thema - Collaboratie - Justitie

Auteur : Wouters Nico (Instelling : CegeSoma)

Verzamelterm voor de Belgische bestuurlijke en economische samenwerking met het Duitse militaire bezettingsbestuur.

Oorsprong

522882
Instelling : CegeSoma
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende

De internationale Conventie van Den Haag en de Belgische wet betreffende de plichten van ambtenaren in oorlogstijd (de ‘wet-Bovesse’) van 5 maart 1936 verplichten loyale samenwerking van bestuurders met een vijandelijke bezetter. Het is de bedoeling om het publieke leven te bestendigen en de openbare orde te garanderen in het belang van de Belgische bevolking. De Belgische overheid bundelt deze verplichtingen in het Burgerlijke Mobilisatieboekje.

Wat later de ‘politiek van het minste kwaad’ genoemd zal worden, neemt echter pas concreet vorm aan na de Duitse inval. Ze ontstaat in de unieke context van de zomer van 1940, waarin de Belgische bestuurders grote problemen moeten oplossen, onder meer de voedselvoorziening en de werkloosheid. De Duitse bezetter stelt zich ondertussen redelijk op en belooft het internationale oorlogsrecht te respecteren. Men zoekt continuïteit als dam tegen een machtsovername van collaborateurs.

Een eerste centrale bouwsteen is de heropstart van de Belgische economie. Het kader hiervoor wordt geleverd door het Galopin-comité. De schaduwzijde is dat de Duitse oorlogsindustrie ondersteund wordt. Een tweede centrale bouwsteen is het verstandshuwelijk tussen het Duitse militaire bezettingsbestuur en het Belgische bestuurlijke apparaat, met onder meer het bestuur van de secretarissen-generaal als resultaat. De schaduwzijde is dat uitvoering moet worden gegeven aan Duitse beleid. 

De politiek van het minste kwaad is geen centraal aangestuurd en uniform beleid. Er is wel één onderliggende basisfilosofie, namelijk het verdedigen van de nationale Belgische belangen. De noodzakelijke voorwaarde daarvoor is zoveel mogelijk bestuursmacht in Belgische handen te houden. De logica is dat dit altijd beter is dan deze macht over te laten aan de bezetter of pro-Duitse collaborateurs.

Evolutie

291018
Instelling : CegeSoma
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Le choix du moindre mal

Al snel wordt duidelijk dat de politiek van het minste kwaad leidt tot een escalatie aan toegevingen aan de Duitse bezetter. Veel van de uitgangspunten van 1940 blijken in 1941 al niet meer van tel. Toch wordt de politiek tot het einde van de bezetting volgehouden. Dit komt onder andere omdat deze politiek zich pragmatisch aanpast en gaandeweg vormen van clandestien verzet tegen het beleid van de bezetter gaat omvatten. De politiek van het minste kwaad wordt zo een complex schaakspel met permanente strategische afwegingen.    

Evaluatie

De politiek van het minste kwaad is een term die door de Belgische elite zelf is ontworpen. De term drukt een defensieve positie uit. De boodschap is dat samenwerken met de Duitse bezetter geen goede keuzes inhield, enkel verschillende gradaties van slechte. De term heeft een negatieve bijklank gekregen. Het drukt een zwakke houding uit, een gebrek aan democratische weerbaarheid of zelfs een moreel falen. Deze ‘morele evaluatie’ vanuit een hedendaags standpunt is ahistorisch en gaat volkomen voorbij aan de complexiteit van besturen in bezettingstijd.

Bibliografie

Gérard-Libois, Jules, and José Gotovitch. L’an 40 : La Belgique Occupée. Bruxelles: CRISP, 1971.

Wouters, Nico. De Führerstaat: Overheid En Collaboratie in België (1940-1944). Tielt: Lannoo, 2006.

Luyten, Dirk. “De ‘Opdracht’ van de Regering Aan Het Galopin-Komitee Op 15 Mei 1940.” Cahiers-Bijdragen van Het Navorsings- En Studiecentrum Voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, no. 16 (1994): 163–71.

Verstraete, Pieter Jan. Victor Leemans: Een Biografische Kennismaking. Kortrijk: Pieter Jan Verstraete, 2016.


Meer weten...

5825 Artikels Administratieve Collaboratie Wouters Nico
33400 Artikels Politieke collaboratie De Wever Bruno
32785 Artikels Conflicten tussen de magistratuur en bezetter Zurné Jan Julia
522882 Artikels Burgerlijk Mobilisatieboekje Wouters Nico
Deze pagina citeren
Politiek van het minste kwaad
Auteur : Wouters Nico (Instelling : CegeSoma)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/artikels/politiek-van-het-minste-kwaad.html